HACİVAT ve KARAGÖZ

GÖLGE OYUNU DENİLİNCE AKLA GELEN HACİVAT VE KARAGÖZÜN HİKAYESİ.

Hacivat ve Karagözü çocukluk yıllarımızda çok meşhur olan bir ramazan eğlencesi olarak tanımıştım ancak zaman geçtikçe meraklandım ve araştırmaya karar verdim. Hacivat ve Karagöz ikilisinin yaşayıp yaşamadığı hakkında kesin bilgi mevcut değildir, efsane olarak adlandırılır ve anlatılırlar. Hacivat ve Karagöz ile ilgili en yaygın rivayet ise Sultan Orhan

zamanında tarih olarak (1324-1362) yıllarında Bursa Ulu caminin inşaatı sırasında bu ikilinin konuşmaları ve onları dinleyen kişiler ile gelişmektedir. Cami inşaatında çalışan ve demirci ustası olan Kambur Bali Çelebi bilinen ismi ile KARAGÖZ ile duvarcı ustası Halil Hacı İvaz yani HACİVAT arasında yapılan nükteli konuşmalar ve inşaat esnasında çalışmakta olan diğer işçilerin etraflarına toplanıp seyirleri ile başlamıştır. Bu atışmalar ve gösteriler yüzünden cami inşaatı yavaş ilerlemiş bunu duyan padişah ise bu ikiliyi idam ettirmiştir. Daha sonraları ise padişah bu yapmış olduğu idam kararından sonra çok pişman olmuş. Padişahı teselli etmek isteyen o zamanın şeyhi olan Küşteri başında bulunan sarığı çözerek germiş ve arkasında bir ışık tutarak Hacivat ve Karagöz tasvirlerini canlandırarak o nükteli konuşmaları ile bu gölge oyunun başlamasına vesile olmuştur. Bir rivayete göre Karagöz idam edilmiş, Hacivat ise Haç yolunda vefat ettiği söylenmektedir.

Hacivat ve Karagöz oyunlarında birde yardımcı karakterler vardır. Bunlar;

Eksen Kişiler (Karagöz, Hacivat)

Kadınlar (Zenneler, Kanlı Nigar, Salkım İnci, Karagöz'ün karısı, Hacivat'ın Kızı vs.)

İstanbul ağzı konuşanlar (Çelebi, Tiryaki)

Anadolulu kişiler (Laz, Bolulu, Kayserili, Kürt, Kastamonulu)

Anadolu dışından gelen kişiler (Arnavut, Arap, Acem)

Müslüman olmayan kişiler (Rum, Ermeni, Yahudi)

Kusurlu ve ruhsal hasta olan kişiler (Kekeme, Kambur)

Kabadayılar ve sarhoşlar (Matiz, Tuzsuz Deli Bekir, Sarhoş)

Eğlendirici kişiler (Köçek, Çengi, Cambaz, Hokkabaz)

Olağanüstü kişiler ve yaratıklar (Cazular, Cinler, Canan)

Geçici, ikincil kişiler ve çocuklar (Çeyiz taşıyıcıları, Satıcılar vs.)

KARAGÖZ: Oyunun hiç şüphesiz başrol oyuncusu Karagöz’dür. Okumamış bir halk adamıdır. Hacıvat’ın kullandığı yabancı kelimeleri anlamaz ya da anlamaz görünüp, onlara yanlış anlamlar yükleyerek ortaya çeşitli nükteler çıkarırken bir taraftan da Türkçe dil kuralları ile yabancı kelimeler kullanan Hacıvat ile alay eder. Her işe burnunu sokar, her işe karışır, sokakta olmadığı zaman da evinin penceresinden uzanarak, ya da içerden seslenerek işe karışır. Dobra, zaman zaman patavatsız yapısından dolayı ikide bir zor durumlarda kalırsa da bir yolunu bulup işin içinden sıyrılır. Çoğu zaman işsizdir, Hacıvat’ın bulduğu işlere girip çalışır. Değişik oyunlarda rol icabı değişik kıyafetler içinde farklı Karagöz tasvirleri vardır. Kadın Karagöz , Gelin Karagöz, Eşek karagöz, Çıplak Karagöz , Bekçi Karagöz, Çingene Karagöz, Tulumlu Karagöz, Davulcu Karagöz, Ağa Karagöz v.s.

HACIVAT: Tam bir düzen adamıdır.Nabza göre şerbet verir, eyyamcıdır. Kişisel çıkarlarını her zaman ön planda tutar.Az buçuk okumuşluğundan dolayı yabancı sözcüklerle konuşmayı sever.Perdeye gelen hemen herkesi tanır, onların işlerine aracılık eder.Alın teriyle çalışıp kazanmaktan çok Karagöz'ü çalıştırarak onun sırtından geçinmeye bakar. Değişik oyunlarda rol icabı değişik kıyafetler içinde farklı Hacivat tasvirleri vardır. Keçi Hacivat , Çıplak Hacivat , Kadın Hacivat ,Kahya Hacivat vb.

LAZ: Karadenizli, çabuk çabuk konuşan ağzı kalabalık bir tiplemedir.

                                                

                                                           

ÇELEBİ: İstanbul ağzı ile kusursuz bir Türkçe konuşur.Bazı oyunlarda zengin bir bey, bazı oyunlarda bir mirasyedi, bazı oyunlarda ise zevk düşkünü bir çapkındır. Nazik ve çıtkırıldım bir tiptir. Elinde şemsiye,çiçek demeti ya da baston olan değişik Çelebi tasvirleri vardır

ZENNE: Karagöz oyunundaki bütün kadınlara genel olarak Zenne denir. Salkım İnci, Şallı Natır, Nuridil, Dimyat Pirinci, Şekernaz, Yedi dağın çiçeği Hasırasıçtının kızı Rabiş, Cemalifer, Hürmüz Hanım, Dürdane Hanım, Şetaret (Arap halayık), Dilber, Nâzikter.

BEBERUHİ: Altıkulaç Beberuhi lakabıyla anılır.Yaşı büyük aklı küçük idiot bir tiptir.

TUZSUZ DELİ BEKİR: Bir elinde içki şişesi, bir elinde tabanca ya da kama vardır. Olayların karmaşıklaştığı anda gelip kaba kuvvetle olayı çözer.

HİMMET: Kastamonu’lu Himmet olarak da geçer. Sırtında baltası vardır. Kaba saba bir tiptir. Karagöz oyunlarının en iri tasviridir. Yaklaşık 50 cm boyundadır.

MATİZ: Matiz çingenece sarhoş demektir. Matiz, sarhoş, külhanbeyi tiplerinin hepsi yaklaşık olarak aynı tiplerdir.(Bekri Mustafa, Bekri Veli, Sakallı Deli, Hımhım Ali, Hovarda Çakır, Kırmızı Suratlı Bakır, Burunsuz Mehmet, Çopur Hasan, Cingöz Mustafa)

TİRYAKİ: Afyon yutup pineklemekle ömür geçiren, olayın en can alıcı yerinde uyuklayan bir tiptir. (Nokra çelebi)

ACEM: Halıcılıkla uğraşan zengin İranlı tipleme.

Bunların dışında Osmanlı imparatorluğu döneminde yaşayan her tip Karagöz oyunlarında yerini almıştır. Bu tiplerin şunlardır.

BOLULU AŞÇI, RUM, KAYSERİLİ, RUMELİLİ, KÜRT, YAHUDİ, ARNAVUT(MESTAN AĞA, BAYRAM AĞA, CELO AĞA, RECEP AĞA, ŞABAN AĞA, RAMAZAN AĞA), ÇERKEZ, ACEM (PÜSER, NÖKER), AK ARAP (HACI FiTİL, HACI KANDİL, HACI ŞAMANDIRA) ZENCİ ARAP, AK ARAP, ERMENİ, AYVAZ SERKİS, FRENK, İMAM, HAHAM, DOKTOR, KÜLHANCI, KİLCİ, PİŞEKAR, KAVUKLU, SÜNNETÇİ, HOKKABAZ, ÇENGİ, KÖÇEK, CAMBAZ, DENYO, SOYTARI, CAZULAR, CURCUNABAZLAR, TULUMBACILAR, CİNLER, AŞIK HASAN, İSKELE KAHYASI, FERHAT, CANAN, TAHİR, ÇİNGENE, KARAGÖZ’ÜN OĞLU-(YAŞAR), HACIVAT’IN OĞLU-(SİVRİKOZ), HACIVAT’IN KIZI, DEDİĞİGİBİ, TAVTATİKÜTÜPATİ, DEMELİ, SEYMENLER, ZÜHRE’NİN BABASI, ŞİRİN’İN ANNESİ, BOK ANA, HIMHIM, KEKEME, DELİLER, DANSÖZ v.s.